Przegl?d
Radiochirurgia stereotaktyczna Gamma Knife
Technologia radiochirurgii stereotaktycznej Gamma Knife wykorzystuje wiele ma?ych promieni gamma, aby dostarczy? precyzyjn? dawk? promieniowania do celu.
Stereotaktyczna radiochirurgia (SRS) wykorzystuje wiele precyzyjnie zogniskowanych wi?zek promieniowania do leczenia guzów i innych problemów w mózgu, szyi, p?ucach, w?trobie, kr?gos?upie i innych cz??ciach cia?a.
Nie jest to zabieg chirurgiczny w tradycyjnym znaczeniu, poniewa? nie ma tu naci?cia. Zamiast tego, radiochirurgia stereotaktyczna wykorzystuje obrazowanie 3D, aby skierowa? wysokie dawki promieniowania do dotkni?tego obszaru z minimalnym wp?ywem na otaczaj?c? zdrow? tkank?.
Podobnie jak inne formy promieniowania, radiochirurgia stereotaktyczna dzia?a poprzez uszkodzenie DNA komórek docelowych. Uszkodzone komórki trac? zdolno?? do rozmna?ania si?, co powoduje, ?e guzy si? kurcz?.
Radiochirurgia stereotaktyczna mózgu i kr?gos?upa jest zazwyczaj wykonywana w jednej sesji. W leczeniu guzów p?uc, w?troby, nadnerczy i innych nowotworów tkanek mi?kkich stosuje si? radiochirurgi? cia?a, a leczenie obejmuje zazwyczaj wiele (trzy do pi?ciu) sesji.
Kiedy lekarze u?ywaj? radiochirurgii stereotaktycznej do leczenia guzów w innych cz??ciach cia?a ni? mózg, nazywa si? to czasami stereotaktyczn? radioterapi? cia?a (SBRT) lub stereotaktyczn? radioterapi? ablacyjn? (SABR).
Podczas radiochirurgii stereotaktycznej w mózgu i innych cz??ciach cia?a lekarze wykorzystuj? trzy rodzaje technologii do dostarczania promieniowania:
- Akceleratory liniowe (LINAC) wykorzystuj? promienie X (fotony) do leczenia nowotworowych i nienowotworowych nieprawid?owo?ci w mózgu i innych cz??ciach cia?a. Maszyny LINAC znane s? równie? pod nazw? producenta, jak np. CyberKnife i TrueBeam. Maszyny te mog? wykonywa? radiochirurgi? stereotaktyczn? (SRS) w jednej sesji lub w ci?gu trzech do pi?ciu sesji w przypadku wi?kszych guzów, co nazywane jest frakcjonowan? radioterapi? stereotaktyczn?.
- Urz?dzeniaGamma Knife wykorzystuj? 192 lub 201 ma?ych wi?zek promieni gamma do celowania i leczenia nowotworowych i nienowotworowych nieprawid?owo?ci w mózgu. Urz?dzenia Gamma Knife s? mniej powszechne ni? urz?dzenia LINAC i s? stosowane przede wszystkim w przypadku ma?ych i ?rednich guzów i zmian w mózgu zwi?zanych z ró?nymi schorzeniami.
- Terapia wi?zk? protonow? (radiochirurgia cz?stek na?adowanych) jest najnowszym rodzajem radiochirurgii stereotaktycznej i jest dost?pna tylko w kilku o?rodkach badawczych w USA, chocia? liczba o?rodków oferuj?cych terapi? wi?zk? protonow? w ostatnich latach znacznie wzros?a. Terapia wi?zk? protonów mo?e leczy? nowotwory mózgu w jednej sesji za pomoc? radiochirurgii stereotaktycznej lub mo?e wykorzystywa? frakcjonowan? radioterapi? stereotaktyczn? do leczenia nowotworów cia?a w kilku sesjach.
Jak to dzia?a?
Wszystkie rodzaje radiochirurgii stereotaktycznej i radioterapii dzia?aj? w podobny sposób.
Specjalistyczny sprz?t koncentruje wiele ma?ych wi?zek promieniowania na guzie lub innym celu. Ka?da wi?zka ma bardzo ma?y wp?yw na tkank?, przez któr? przechodzi, ale w miejscu przeci?cia si? wszystkich wi?zek dostarczana jest ukierunkowana dawka promieniowania.
Wysoka dawka promieniowania dostarczona do dotkni?tego obszaru powoduje, ?e guzy kurcz? si?, a naczynia krwiono?ne zamykaj? si? w czasie po leczeniu, pozbawiaj?c guz dop?ywu krwi.
Precyzja radiochirurgii stereotaktycznej oznacza minimalne uszkodzenie zdrowych tkanek otaczaj?cych. W wi?kszo?ci przypadków radiochirurgia ma mniejsze ryzyko skutków ubocznych w porównaniu z innymi rodzajami tradycyjnej chirurgii lub radioterapii.
Rodzaje
- Stereotaktyczna radioterapia cia?a
Dlaczego si? j? wykonuje
Oko?o 50 lat temu, radiochirurgia stereotaktyczna sta?a si? pioniersk?, mniej inwazyjn? i bezpieczniejsz? alternatyw? dla standardowej chirurgii mózgu (neurochirurgii), która wymaga naci?? skóry, czaszki i b?on otaczaj?cych mózg i tkank? mózgow?.
Od tego czasu zastosowanie radiochirurgii stereotaktycznej rozszerzy?o si? szeroko w leczeniu ró?nych schorze? neurologicznych i innych, w tym:
- Guz mózgu. Radiochirurgia stereotaktyczna, taka jak Gamma Knife, jest cz?sto stosowana do leczenia nienowotworowych (?agodnych) i nowotworowych (z?o?liwych) guzów mózgu, takich jak oponiak, paraganglioma, hemangioblastoma i craniopharyngioma.
SRS mo?e by? równie? stosowana do leczenia nowotworów, które rozprzestrzeni?y si? do mózgu z innych cz??ci cia?a (przerzuty do mózgu).
- Malformacja t?tniczo-?ylna (AVM). AVM to nieprawid?owe sploty t?tnic i ?y? w mózgu. W AVM krew przep?ywa bezpo?rednio z t?tnic do ?y?, omijaj?c mniejsze naczynia krwiono?ne (kapilary). AVM mog? zak?óca? normalny przep?yw krwi i prowadzi? do krwawienia (hemorrhage) lub udaru.
Radiochirurgia stereotaktyczna niszczy AVM i powoduje, ?e dotkni?te naczynia krwiono?ne z czasem si? zamykaj?.
- Neuralgia nerwu trójdzielnego. Neuralgia nerwu trójdzielnego jest przewlek?ym schorzeniem jednego lub obu nerwów trójdzielnych, które przekazuj? informacje czuciowe pomi?dzy mózgiem a obszarami czo?a, policzka i dolnej szcz?ki. To zaburzenie nerwowe powoduje ekstremalny ból twarzy, który odczuwa si? jak pora?enie pr?dem.
Stereotaktyczna radiochirurgia w przypadku neuralgii nerwu trójdzielnego celuje w korze? nerwu, aby zak?óci? te sygna?y bólowe.
- Neuroma akustyczna. Neuroma akustyczny (vestibular schwannoma), jest nienowotworowym guzem, który rozwija si? wzd?u? g?ównego nerwu równowagi i s?uchu, prowadz?cego z ucha wewn?trznego do mózgu.
Kiedy guz uciska na nerw, cz?owiek mo?e do?wiadczy? utraty s?uchu, zawrotów g?owy, utraty równowagi i dzwonienia w uchu (tinnitus). W miar? wzrostu guza, mo?e on równie? uciska? nerwy wp?ywaj?ce na czucie i ruchy mi??ni w twarzy.
Radiochirurgia stereotaktyczna mo?e zatrzyma? wzrost lub zminimalizowa? rozmiar nerwiaka akustycznego z niewielkim ryzykiem trwa?ego uszkodzenia nerwów.
- Guzy przysadki mózgowej. Guzy gruczo?u wielko?ci fasoli u podstawy mózgu (przysadka mózgowa) mog? powodowa? ró?ne problemy. Przysadka mózgowa kontroluje hormony w Pa?stwa organizmie, które steruj? ró?nymi funkcjami, takimi jak reakcja na stres, metabolizm, wzrost i funkcje seksualne.
Za pomoc? radiochirurgii mo?na zmniejszy? guz i zmniejszy? zak?ócenia w regulacji hormonów przysadki mózgowej.
- Dr?enie. Radiochirurgia stereotaktyczna mo?e by? wykorzystana do leczenia dr?enia zwi?zanego z funkcjonalnymi zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak choroba Parkinsona i dr?enie podstawowe.
- Inne nowotwory. SRS mo?e by? wykorzystana do leczenia nowotworów w?troby, p?uc i kr?gos?upa.
Naukowcy badaj? równie? zastosowanie radiochirurgii stereotaktycznej w leczeniu innych schorze?, takich jak czerniak oka, rak piersi, rak p?uc, rak prostaty, epilepsja i zaburzenia psychologiczne, takie jak zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.
Ryzyko
Radiochirurgia stereotaktyczna nie wymaga naci?? chirurgicznych, dlatego jest generalnie mniej ryzykowna ni? tradycyjna operacja. W przypadku tradycyjnej operacji mog? Pa?stwo by? nara?eni na ryzyko komplikacji zwi?zanych ze znieczuleniem, krwawieniem i infekcj?.
Wczesne powik?ania lub efekty uboczne s? zazwyczaj przej?ciowe. Mog? one obejmowa?:
- Zm?czenie. Zm?czenie i znu?enie mo?e wyst?pi? w ci?gu pierwszych kilku tygodni po radiochirurgii stereotaktycznej.
- Obrz?k. Obrz?k mózgu w miejscu lub w pobli?u miejsca leczenia mo?e powodowa? oznaki i objawy takie jak ból g?owy, nudno?ci i wymioty. Pa?stwa lekarz mo?e przepisa? leki przeciwzapalne (kortykosteroidy), aby zapobiec takim problemom lub leczy? objawy, je?li si? pojawi?.
- Problemy ze skór? g?owy i w?osami. Skóra g?owy mo?e by? zaczerwieniona, podra?niona lub wra?liwa w miejscach, gdzie urz?dzenie jest przymocowane do g?owy podczas zabiegu. Niektórzy ludzie trac? przej?ciowo niewielk? ilo?? w?osów.
Rzadko u ludzi mog? wyst?pi? pó?ne skutki uboczne, takie jak inne problemy mózgowe lub neurologiczne, miesi?ce po leczeniu.
Jak si? Pa?stwo przygotowuj?
Przygotowanie do radiochirurgii stereotaktycznej i radioterapii stereotaktycznej mo?e si? ró?ni? w zale?no?ci od schorzenia i leczonego obszaru cia?a, ale zazwyczaj obejmuje nast?puj?ce kroki:
Jedzenie i leki
- W noc przed zabiegiem nie nale?y nic je?? ani pi? po pó?nocy.
- Prosz? porozmawia? z lekarzem o tym, czy mog? Pa?stwo za?ywa? leki na noc przed zabiegiem lub rano w dniu zabiegu.
Ubranie i rzeczy osobiste
Nosi? wygodne, lu?ne ubranie.
Podczas SRS mózgu lub kr?gos?upa prosz?unika? noszenia nast?puj?cych rzeczy:
- Bi?uteria
- Okulary
- Soczewki kontaktowe
- Makija?
- Lakier do paznokci
- Protezy z?bowe
- Peruki lub treski do w?osów
?rodki ostro?no?ci dotycz?ce leków i alergii
Prosz? poinformowa? lekarza, je?li:
- Przyjmuj? tabletki lub zastrzyki w celu kontroli cukrzycy.
- S? Pa?stwo uczuleni na skorupiaki lub jod, które s? chemicznie zwi?zane ze specjalnymi barwnikami, które mog? zosta? u?yte podczas zabiegu.
- Maj? Pa?stwo wszczepione urz?dzenia medyczne, takie jak rozrusznik serca, sztuczn? zastawk? serca, klipsy na t?tniaki, neurostymulatory lub stenty.
Prosz? zabra? ze sob? do centrum leczenia wszystkie leki, które Pa?stwo aktualnie przyjmuj? i zapyta? o to, co nale?y zrobi? z przyjmowaniem leków w dniu zabiegu.
Czego mog? si? Pa?stwo spodziewa?
Radiochirurgia stereotaktyczna jest z regu?y zabiegiem ambulatoryjnym, ale ca?y proces zajmuje wi?kszo?? dnia. Mo?e by? zalecane, aby kto? z rodziny lub przyjació? by? z Pa?stwem w ci?gu dnia i móg? odwie?? Pa?stwa do domu.
Je?eli nie mog? Pa?stwo je?? lub pi? w ci?gu dnia, mog? Pa?stwo otrzyma? rurk? doprowadzaj?c? p?yny do krwiobiegu (przewód do?ylny), aby utrzyma? nawodnienie w ci?gu dnia. Ig?a na ko?cu kroplówki jest umieszczana w ?yle, najcz??ciej w ramieniu.
Przed zabiegiem
Podawanie promieniowania Gamma Knife
Maska na twarz LINAC
Radiochirurgia stereotaktyczna mózgu LINAC jest z regu?y przeprowadzana za pomoc? mi?kkiej maski z tworzywa sztucznego, która formuje si? na Pa?stwa twarzy.
Czynno?ci bezpo?rednio przed zabiegiem mog? si? ró?ni? w zale?no?ci od lokalizacji Pa?stwa pola zabiegowego i rodzaju sprz?tu do napromieniania.
Przygotowanie do radiochirurgii stereotaktycznej mózgu Gamma Knife i LINAC jest bardzo podobne (z wyj?tkiem pierwszego kroku – do radiochirurgii stereotaktycznej LINAC nie jest potrzebny stela? na g?ow?) i sk?ada si? z trzech kroków:
- Za?o?enie ramy g?owy. Przed rozpocz?ciem zabiegu zostanie Pa?stwu za?o?ona na g?ow? lekka rama z czterema bolcami. Rama ta b?dzie stabilizowa? Pa?stwa g?ow? podczas radioterapii i s?u?y? jako punkt odniesienia dla wi?zki promieniowania. Niektóre rodzaje radiochirurgii mózgu mog? nie wymaga? za?o?enia ramy na g?ow?.
Je?li ramka na g?ow? jest konieczna, otrzyma Pan zastrzyki znieczulaj?ce w czterech miejscach na skórze g?owy, w które zostan? w?o?one szpilki – dwa punkty na czole i dwa z ty?u g?owy. W?osy nie zostan? ogolone i mo?e zosta? podany specjalny szampon, który oczy?ci skór? g?owy i pomo?e w utrzymaniu ramy na miejscu.
W przypadku radiochirurgii stereotaktycznej mózgu LINAC rama na g?ow? nie jest potrzebna. Zabieg radiochirurgiczny mo?e by? przeprowadzony przy pomocy mi?kkiej maski z tworzywa sztucznego, która dopasowuje si? do Pa?stwa twarzy. Zalet? tego podej?cia jest to, ?e umo?liwia ono wielokrotne (trzy do pi?ciu) zabiegi i pozwala unikn?? niewygody zwi?zanej z zak?adaniem ramy.
- Obrazowanie. Po za?o?eniu ramy g?owicy, zostanie Pan poddany badaniom obrazowym mózgu, które poka?? po?o?enie guza lub innej anomalii w stosunku do ramy g?owicy. Rodzaj badania zale?y od tego, jakie schorzenie jest leczone:
- Guzy. Badania obrazowe w przypadku guzów mog? obejmowa? tomografi? komputerow? (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI). W przypadku tomografii komputerowej, seria zdj?? rentgenowskich tworzy szczegó?owy obraz Pani mózgu. W badaniu MRI pole magnetyczne i fale radiowe tworz? szczegó?owy obraz mózgu.
Lekarze mog? wstrzykn?? barwnik do naczynia krwiono?nego, aby obejrze? naczynia krwiono?ne w Pani mózgu i uwidoczni? kr??enie krwi. W niektórych przypadkach mo?e Pani/Pan mie? wykonane badanie MRI i tomografi? komputerow?.
- Malformacje t?tniczo-?ylne (AVMs). Badania obrazowe w przypadku AVM mózgu mog? obejmowa? tomografi? komputerow?, rezonans magnetyczny, angiogramy mózgowe lub kombinacj? tych bada?.
W przypadku angiogramu mózgowego lekarz wprowadza ma?? rurk? do naczynia krwiono?nego w pachwinie i za pomoc? promieniowania rentgenowskiego przewleka j? do mózgu. Lekarz wstrzykuje barwnik przez naczynia krwiono?ne, aby by?y one widoczne na zdj?ciach rentgenowskich. Podczas tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego lekarz mo?e wstrzykn?? barwnik do naczynia krwiono?nego, aby obejrze? naczynia krwiono?ne i uwidoczni? kr??enie krwi.
- Neuralgia nerwu trójdzielnego. Za pomoc? rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej tworzy si? obrazy w?ókien nerwowych, aby wybra? obszar docelowy do leczenia neuralgii nerwu trójdzielnego.
- Guzy. Badania obrazowe w przypadku guzów mog? obejmowa? tomografi? komputerow? (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI). W przypadku tomografii komputerowej, seria zdj?? rentgenowskich tworzy szczegó?owy obraz Pani mózgu. W badaniu MRI pole magnetyczne i fale radiowe tworz? szczegó?owy obraz mózgu.
- Planowanie dawki. Wyniki skanów mózgu s? wprowadzane do komputerowego systemu planowania, który umo?liwia zespo?owi radiochirurgów zaplanowanie odpowiednich obszarów do leczenia, dawek promieniowania i sposobu ukierunkowania wi?zki promieniowania w celu leczenia tych obszarów.
Ten proces planowania mo?e trwa? godzin? lub dwie. W tym czasie mog? si? Pa?stwo zrelaksowa? w innym pomieszczeniu, ale rama musi pozosta? na Pa?stwa g?owie. W przypadku radiochirurgii stereotaktycznej mózgu LINAC, podczas procesu planowania s? Pa?stwo zazwyczaj wysy?ani do domu, a leczenie odbywa si? kilka dni pó?niej.
Skomputeryzowane planowanie dawki promieniowania radiochirurgii stereotaktycznej
Przygotowanie do radiochirurgii stereotaktycznej lub radioterapii innych cz??ci cia?a obejmuje równie? kilka kroków, w tym:
- Znakowanie. Niektóre technologie SRS wymagaj? w pewnych przypadkach umieszczenia markera fiducialnego w guzie lub w jego pobli?u. Procedura ta jest zazwyczaj wykonywana ambulatoryjnie przed zabiegiem SRS. Ale ten krok nie jest konieczny w przypadku wi?kszo?ci technologii opartych na tomografii komputerowej.
- Symulacja. Onkolog radioterapeuta przeprowadzi symulacj?, aby ustali? najlepsze u?o?enie Pa?stwa cia?a w celu wyrównania go z wi?zkami promieniowania. Pa?stwa cia?o b?dzie trzymane bardzo mocno i nieruchomo przez urz?dzenie unieruchamiaj?ce. Prosz? poinformowa? lekarza, je?li maj? Pa?stwo klaustrofobi?.
Po unieruchomieniu zostan? wykonane skany obrazowe i prawdopodobnie zostan? Pa?stwo odes?ani do domu przed kolejnym etapem.
- Planowanie. Na podstawie skanów obrazowych i specjalistycznego oprogramowania, Pa?stwa zespó? terapeutyczny okre?li najlepsz? kombinacj? wi?zek promieniowania, które b?d? skierowane na Pa?stwa guz lub inn? nieprawid?owo??.
Podczas zabiegu
Dzieci s? cz?sto znieczulane do bada? obrazowych i podczas radiochirurgii. Doro?li s? zazwyczaj przytomni, ale mo?e by? podany ?agodny ?rodek uspokajaj?cy, który pomo?e Pa?stwu si? zrelaksowa?.
Je?li korzysta Pan z urz?dzenia Gamma Knife, b?dzie Pan le?a? na ?ó?ku, które wsuwa si? do urz?dzenia, a rama Pana g?owy zostanie bezpiecznie przymocowana do ramy ?ó?ka. Maszyna nie porusza si? podczas zabiegu, lecz ?ó?ko porusza si? w maszynie. Zabieg mo?e trwa? od mniej ni? godziny do oko?o czterech godzin, w zale?no?ci od wielko?ci i kszta?tu celu. W przypadku leczenia za pomoc? radiochirurgii stereotaktycznej mózgu LINAC leczenie b?dzie szybsze.
Onkolog radioterapeuta nadzoruj?cy zabieg Gamma Knife
Onkolog radioterapeuta monitoruje przebieg zabiegu Gamma Knife.
W przeciwie?stwie do Gamma Knife, urz?dzenie LINAC porusza si? i obraca wokó? celu podczas leczenia, aby dostarczy? wi?zki promieniowania pod ró?nymi k?tami. Zabieg trwa mniej ni? godzin?.
Podczas zabiegu:
- Promieniowanie nie b?dzie dla Pa?stwa odczuwalne.
- B?d? Pa?stwo mogli rozmawia? z lekarzami przez mikrofon.
Stereotaktyczny system radiochirurgii
Po zabiegu
Po zabiegu mog? si? Pa?stwo spodziewa? nast?puj?cych rzeczy:
- Rama g?owy, je?li jest u?ywana, zostanie usuni?ta. W miejscach wk?ucia mo?e wyst?pi? niewielkie krwawienie lub tkliwo??.
- Je?li po zabiegu odczuwaj? Pa?stwo bóle g?owy, nudno?ci lub wymioty, otrzymaj? Pa?stwo odpowiednie leki.
- Po zabiegu b?d? mogli Pa?stwo je?? i pi?.
Wyniki
Wyniki radiochirurgii Gamma Knife
Radiochirurgia Gamma Knife wykorzystuje liczne, drobne wi?zki promieniowania do zmniejszenia guzów. Lewy skan mózgu pokazuje obraz guza nienowotworowego przed leczeniem – obraz wzmocniony przez zastosowanie specjalnego barwnika (?rodka kontrastowego). W sze?? miesi?cy po leczeniu (?rodkowe zdj?cie) guz wydaje si? nieco wi?kszy, ale nie poch?ania tak du?o ?rodka kontrastowego – nie jest tak jasny w ?rodku – co wskazuje na pozytywny efekt leczenia. Po siedmiu latach (prawe zdj?cie), guz wydaje si? znacznie mniejszy.
AVM mózgu przed i po leczeniu Gamma Knife
Malformacja t?tniczo-?ylna mózgu (AVM) przed leczeniem Gamma Knife (po lewej) i 52 miesi?ce po zabiegu (po prawej)
Guz mózgu przed i po leczeniu Gamma Knife
Z?o?liwy guz mózgu przed (po lewej) i 111 miesi?cy po radiochirurgii stereotaktycznej Gamma Knife (po prawej)
Efekt leczenia za pomoc? radiochirurgii stereotaktycznej nast?puje stopniowo, w zale?no?ci od leczonego schorzenia:
- ?agodne guzy (w tym schwannoma vestibular). Po radiochirurgii stereotaktycznej guz mo?e si? zmniejszy? w okresie od 18 miesi?cy do dwóch lat, ale g?ównym celem leczenia ?agodnych guzów jest zapobieganie przysz?emu wzrostowi guza.
- Nowotwory z?o?liwe. Nowotworowe (z?o?liwe) guzy mog? kurczy? si? szybciej, cz?sto w ci?gu kilku miesi?cy.
- Malformacje t?tniczo-?ylne (AVM). Radioterapia powoduje zgrubienie i zamkni?cie nieprawid?owych naczy? krwiono?nych AVM w mózgu. Proces ten mo?e trwa? dwa lata lub d?u?ej.
- Neuralgia nerwu trójdzielnego. SRS tworzy zmian?, która blokuje przekazywanie sygna?ów bólowych wzd?u? nerwu trójdzielnego. Wiele osób odczuwa ulg? w bólu w ci?gu kilku tygodni, ale mo?e to potrwa? kilka miesi?cy.
Otrzyma Pan/Pani instrukcje dotycz?ce odpowiednich bada? kontrolnych w celu monitorowania post?pów.
Dodaj komentarz